Gospodarz portalu zapowiedział, że już wkrótce obok „Anglika tatarskiego chana” na naszych półkach będzie mógł pojawić się „Zaginiony król Anglii”, co zmotywowało mnie do ponownego odsłuchania rozmowy z autorem obu książek, Gabrielem Ronayem. Ponad dwugodzinne nagranie pochodzi ze zbiorów Imperial War Museum i powstało w roku 1997, a Ronay opowiada w nim o swoim życiu przede wszystkim w kontekstach związanych z Węgrami, skąd po wydarzeniach roku 1956 uciekł przez Austrię do Wielkiej Brytanii. Wątek książek historycznych pojawia się w nagraniu tylko raz i służy głównie zilustrowaniu stosunku władz komunistycznych Węgier do Ronaya, ale i tak szczególnie przykuł on moją uwagę, kiedy czekając na „Anglika tatarskiego chana”, pierwszy raz słuchałem rozmowy. Wydał mi się wtedy ciekawy nawet nie ze względu na samą książkę (chodziło o „Zaginionego króla Anglii”, a nie o „Anglika…”), ale przez opis brytyjskiej reakcji na zachowanie Węgrów.

Skoro dziś i „Zaginiony król Anglii” jest w drodze, postanowiłem podzielić się skromnym przekładem tego fragmentu, traktującego o wydarzeniach przełomu 1979-1980:

Trwała już od pewnego czasu epoka odprężenia, a ja prowadziłem właśnie badania na potrzeby książki, która ostatecznie doczekała się publikacji i wywołała spore zainteresowanie. Traktowała o wydarzeniach z jedenastego wieku. Były to badania własne w dziedzinie historii. Chodziło o losy dwóch anglosaskich książąt, którzy zniknęli, gdy Kanut przejął władzę – losy ostatnich prawowitych dziedziców saskiego tronu Wessexu. Co się z nimi stało? Prowadziłem nad tym badania na całym świecie, poza Europą Wschodnią. Uzyskałem pomoc z Rosji, Islandii, Norwegii, Bremy. Tak więc na całym świecie badałem wszystko, książki, kroniki, i ustaliłem, że ci dwaj prawowici dziedzice tronu Wessexu nie zostali zamordowani, jak uważamy, ale zabrano ich do Kijowa. Udali się do Kijowa, bo mieszkała tam ich ciotka, a podążali normalnym szlakiem Wikingów przez północną Europę. Był to dobrze ustanowiony szlak. Istniały jednak przesłanki, które wówczas odnalazłem, że jeden z tej dwójki przeżył długie lata wygnania w Kijowie, zaprzyjaźnił się z dwoma węgierskimi książętami i – wówczas już z całą rodziną – przeniósł się w roku 1046 na Węgry. Nazywał się Edward Ætheling. Musiałem więc to zbadać.

Jako że byłem już wtedy uznawany za prawdziwego brytyjskiego historyka, z kilkoma opublikowanymi tytułami, poprosiłem British Council [1] o pomoc w organizacji podróży badawczej do Mecseknádasd na południu kraju, gdzie w ramach niedawnych wówczas wykopalisk odkryto ślady ogromnego budynku, który miał być według pogłosek włościami angielskiego księcia [2]. Istniał również akt własności ziemskiej z roku 1234, który odnosił się, między innymi, do ziemi książąt angielskich. Naprawdę musiałem zobaczyć to na własne oczy, przeanalizować rękopis, skorzystać z paleografii. Tak więc, jako brytyjski naukowiec na wymianie, miałem odbyć podróż badawczą na Węgry. Bez żadnego wyjaśnienia, w przeddzień mojego wyjazdu, Instytut Stosunków Kulturalnych – i jest w tym trochę ironii [3] – poinformował British Council, że Węgry nie przyjmą Ronaya. Na pytanie o powód, odpowiedzieli, że cóż, to bardzo pracowity sezon dla archeologów i mediewistów, nie ma z nim kto rozmawiać i dlatego nie możemy go przyjąć. British Council stwierdził, że to nie do przyjęcia. Przecież my przyjęliśmy bardzo wiele osób. Poza tym przedmiot badań Ronaya mieści się w kategoriach wymiany kulturalnej w ramach porozumienia helsińskiego [4]. Węgrzy się nie zgodzili.

Uznałem wtedy, że nie można tak tego przepuścić, poprosiłem więc mojego redaktora naczelnego, Rees-Mogga, dziś Lorda Rees-Mogga [5], by napisał list do tutejszego ambasadora [6] i powiedział mu, że nie wybieram się tam burzyć fundamentów reżimu Kádára [7]. Wybieram się jako autentyczny brytyjski historyk badający temat epoki anglosaskiej. Nie ma mowy o żadnych współczesnych wydarzeniach. Ambasador Węgier nie odpowiedział redaktorowi naczelnemu The Times. Poprosiłem więc mojego posła [8] o poruszenie kwestii. Wspomniano o tym w Izbie [Gmin], minister spraw zagranicznych wydał oświadczenie, wezwano ambasadora Węgier, a ambasador w Budapeszcie wniósł protest. Zrobił się z tego międzynarodowy skandal, a Węgrzy wciąż odmawiali. Lord Rees-Mogg zapewniał w swoim liście, że Ronay nie jedzie tam destabilizować reżimu Kádára, szpiegować, czy robić czegokolwiek podobnego. Jest uznanym brytyjskim historykiem i powinno się pozwolić na jego pracę. Odpowiedź brzmiała: nie. I pomimo oświadczenia w Izbie Gmin, ostrzegającego Węgrów, że to niedopuszczalne zachowanie, nie chcieli się zgodzić. Napisałem bardzo ostry artykuł na środkową stronę The Times [9], w którym wskazałem, że polityka odprężenia musi działać w obie strony i nie możemy jej w taki sposób kontynuować. Węgrzy nie ustąpili. Nie chcieli wyjaśnić, dlaczego mnie nie przyjmą. To znaczy: powody były oczywiste, ale nie chcieli tego powiedzieć. Wielka Brytania dokonała wówczas odwetu. Z tego, co wiem, kilku Węgierskich naukowców na wymianie, czy też wybierających się na wymianę, wyrzucono lub nie przyjęto. Zdaje mi się, że w sumie dotyczyło to czterech czy sześciu osób. Była to bardzo ciężka lekcja dla węgierskiego reżimu komunistycznego.

Wiele miesięcy później dowiedziałem się, że doszło do poważnej omyłki w kalkulacjach. Węgierskie władze przyznały mi wizę, tyle że Instytut Stosunków Kulturalnych w ostatniej chwili otrzymał od Ministerstwa Spraw Wewnętrznych instrukcję, by nie wpuścić mnie do kraju. Rozumowanie było następujące: cóż, on jest poddanym brytyjskim, ale przecież nie jest Brytyjczykiem, co nie? To pieprzony Węgier. Skopiemy go i niech wróg państwa ludowego ma nauczkę. Nie wpuścimy go. Zostanie upokorzony. Nie poszło po ich myśli. Wielka Brytania stanęła w mojej obronie, postawiła się, a ci, którzy wymyślili tę „operację karną”, wywrócili się na twarz. To był drugi epizod [10], który pokazał, że nie będzie przebaczenia. Trwało to praktycznie do upadku reżimu komunistycznego.

Nie wiem, czy Gabriel Ronay miał ostatecznie okazję na własne oczy obejrzeć znaleziska z Mecseknádasd i interesujące go manuskrypty, bo w nagraniu nie kontynuuje tego wątku. Być może lektura „Zaginionego króla Anglii” pomoże odpowiedzieć na to pytanie. Książkę wydano po raz pierwszy dopiero w grudniu 1989 roku, dekadę po zablokowanej przez Instytut Stosunków Kulturalnych podróży badawczej, więc losy jej powstania były z pewnością skomplikowane. W międzyczasie zmienił się też wydawca książki – w artykule z The Times Ronay wspominał, że pisze ją dla wydawnictwa Cassell, ale ostatecznym wydawcą było Boydell & Brewer. Zmienił się również tytuł: Ronay zapowiadał książkę jako „The Anglo-Saxon Connection”. Widać „Francuski łącznik” zdążył się do końca lat osiemdziesiątych zestarzeć.

Zainteresowanym polecam odsłuchanie pełnego nagrania, dostępnego na stronie  muzeum: https://www.iwm.org.uk/collections/item/object/80016914

 

[1] https://pl.wikipedia.org/wiki/British_Council

[2] Chodzi o pozostałości zamku Réka (Réka-vár), do obejrzenia na https://varlexikon.hu/rekavar.

[3] Ronay przed ucieczką z Węgier pracował bowiem w tym samym Instytucie Stosunków Kulturalnych (Kulturális Kapcsolatok Intézete), o czym opowiada we wcześniejszej części rozmowy.

[4] https://pl.wikipedia.org/wiki/Akt_końcowy_Konferencji_Bezpieczeństwa_i_Współpracy_w_Europie

[5] William Rees-Mogg, ojciec Jacoba Rees-Mogga, bardzo charakterystycznej postaci dzisiejszej Partii Konserwatywnej.

[6] János Lőrincz-Nagy.

[7] We wspomnianym dalej artykule z The Times opis listu Rees-Mogga jest mniej barwny i wyraźniej wskazuje, że chodziło przede wszystkim o podkreślenie, że Ronay nie jedzie tam jako dziennikarz The Times, a jako naukowiec. We wcześniejszej części nagrania Ronay mówił, że to, co pisywał na łamach The Times, szczególnie na temat polityki odprężenia, nie podobało się za żelazną kurtyną; stąd podobnie wyraźne wskazanie nie było tu już chyba potrzebne.

[8] W Wielkiej Brytanii pisanie listów do „swojego posła”, to znaczy do posła reprezentującego własny (jednomandatowy) okręg wyborczy, to wyjątkowo mocna tradycja polityczna i bardzo wiele wystąpień poselskich w Izbie Gmin opiera się na cytatach z takich listów.

[9] Artykuł nosi nazwę „Hungary's Catch-22 game of blackmail”, czyli (powiedzmy) „Paragraf 22 w węgierskiej grze szantażu” i ukazał się w numerze z dwunastego stycznia 1980 roku, dostępnym w archiwum The Times (https://www.thetimes.co.uk/tto/archive/article/1980-01-12/12/4.html).

[10] Pierwszy epizod – odwrotnie od drugiego – był podstępną próbą ściągnięcia Ronaya do Węgier.

---

tagi: anglia  gabriel ronay 

	tomasz-kurowski
	1 kwietnia 2023 14:06

15     1124    6 zaloguj sie by polubić